ΚΟΥΜΕΪΚΑ ΣΑΜΟΥ

Εναλλακτικός τίτλος: Κασκέτο Καλπάκι Τραγιάσκα Καβουράκι (να κάνει και ρίμα)

Κουμέικα δεκαετία του '50 !
Κυριακάτικη ή σκολιανή φωτογράφιση, στο πιο χαρακτηριστικό σημείο του χωριού για πόζα, στην μετέπειτα τοποθεσία "μάρμαρο".
Πόζα και λουστρίνι, ο Νάκος φιγουρίνι...
Ο Άγιος Νικόλαος στην πλάτη και ένα μεγάλο μέρος των σπιτιών στο πλάνο.
Η φωτογραφία πέρα από τα εικονιζόμενα πρόσωπα, κρύβει εξαιρετικό ενδιαφέρον λαογραφικού χαρακτήρα.
Τέσσερις φιγούρες, με διαφορετικά στοιχεία στην "καλή" τους ενδυμασία.
Ας ξεκινήσουμε από το καπέλο.

• Ο πρώτος από αριστερά φοράει  ναυτικό κασκέτο (πηλήκιο). 

Το πηλήκιο διαδέχθηκε το κράνος. Μετά από την καθιέρωση του στρατιωτικού επαγγέλματος οι στρατιωτικοί δεν ήθελαν την προστασία του κράνους καθημερινά παρά μόνο στη μάχη. Χρειάζονταν λοιπόν, ένα κάλυμμα της κεφαλής πού θα λειτουργούσε σαν σύμβολο αναγνώρισης και κύρους.
Το πηλήκιο δεν χρησιμοποιήθηκε μόνο από στρατιωτικούς αλλά και από ένστολους πάσης φύσεως. (ταχυδρόμους, αστυνομικούς, κλπ).
Μέχρι τη δεκαετία του 50 στην χώρα μας, οι μαθητές του Γυμνασίου φορούσαν υποχρεωτικά πηλήκιο με μια κουκουβάγια στη μέση ως σύμβολο της σοφίας.
Η επιτυχία του μέτρου οφείλονταν στην αυστηρή τιμωρία των μη συμμορφωμένων μαθητών , στην εν χρώ κουράν, (στο γουλί κούρεμα δηλαδή) οπότε ο μαθητής αναγκαζόταν σε αυτήν την ούτως η άλλως γελοία εμφάνιση.
Προτιμούσε λοιπόν την λύση του πηλήκιου που κρατούσε και τους διδάσκοντας ευχαριστημένους.

• Ο δεύτερος εικονιζόμενος φοράει καλπάκι..

Το "καλπάκι" ήταν το αϊβαλιώτικο κάλυμμα της κεφαλής που φορούσαν οι βρακάδες (κατασκευάζεται και σήμερα για παραδοσιακές στολές)

• Ο παππούς μου, Θοδωρής Χαρμπής, ο τρίτος της παρέας, φοράει καβουράκι.

Το "καβουράκι" το οποίο έμοιαζε με μικρή ρεπούμπλικα ήταν το καπέλο των αστών ( καμιά σχέση με τον παππού μου που ήταν γεωργός ).
Το καπέλο αυτό, ήταν διαδεδομένο και απαραίτητο συμπλήρωμα του "καθώς πρέπει" μεσοαστού.
Παλαιότερα, το ενδυματολογικό και κοινωνικό πρωτόκολλο υπαγόρευσε στους αστούς, μόνο πλατύγυρα καπέλα: ρεπούμπλικες (fedora, borsalino) και καβουράκια (trilby), και μάλιστα μόνον ορισμένα χρώματα: μαύρο, μπλε, γκρι. Όχι καφέ...
"Υπερήλικας" της εποχής, δηλαδή ...50ρης,  χωρίς καβουράκι δεν έβγαινε στον δρόμο.

• Τέλος, ο μαστρο Νώε Ζαφειρίδης δεξιά στην άκρη, σπουδαίος μηχανικός, φοράει κλασική τραγιάσκα.

Η τραγιάσκα σαν λέξη προέρχεται από τα ρουμανικά "Traiasca" ( θαυμαστικό επιφώνημα = "Ζήτω" ) και συνδέθηκε με το πέταγμα των καπέλων από Ρουμάνους φοιτητές οι οποίοι ήρθαν στην Αθήνα για τουρισμό στα 1900 και ζητωκραύγαζαν "Traiasca Grecia!" = Ζήτω η Ελλάδα!
Οι Αθηναίοι πίστευαν ότι οι Ρουμάνοι ονόμαζαν έτσι το καπέλο τους :)

Η τραγιάσκα αποτέλεσε απαραίτητο αξεσουάρ των λαϊκών στρωμάτων:
Χαράματα, φορούσα την τραγιάσκα, φορτωνόμουν το κασελάκι βαφής παπουτσιών και κατηφόριζα για το κέντρο της Αθήνας. (Στέλιος Καζαντζίδης)

Έγινε τραγούδι :
Αθανάσιος Ευγενικός- Σούλα Καλφοπούλου- Η τραγιάσκα- 1952
ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΧΑΤΖΗΧΡΗΣΤΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ
ΔΙΣΚΟΣ 78 ΣΤΡΟΦΩΝ ODEON GA 7665 GO 4615
είναι γραφτό μου να υποφέρω.
Μη μου μιλάς με μάσκα
το βλέπω πως δε μ’ αγαπάς
γιατί φορώ τραγιάσκα.

Μην είσαι ψεύτρα δίγνωμη ( Τι κι αν φορώ τραγιάσκα).
Τραγούδι κι αυτό του μεγάλου Αποστόλου Χατζηχρήστου σε στίχους του Γ.Λελάκη.
Μην είσαι ψεύτρα, δίγνωμη
Μη μου μιλάς με μάσκα
Γιατί κι εγώ έχω καρδιά
Τι κι αν φορώ τραγιάσκα

Έγινε βιβλίο (τίτλος): Η τραγιάσκα - Ηλίας Πετρόπουλος
Μεταμαρξιστική μελέτη περί των ανδρικών πίλων, και εν μέρει των γυναικείων τοιούτων, της νεωτέρας Ελλάδος.

Και δες, μ” ανασηκώνουνε χιλιάδες γιους ξανοίγω,/ μα, γιόκα μου, απ” το πλάγι σου δε δύνουμαι να φύγω./ Όμοια ως εσένα μου μιλάν και με παρηγοράνε/ και την τραγιάσκα σου έχουνε, τα ρούχα σου φοράνε.(…)/

Οι τραγιάσκες και τα καβουράκια από τουίντ, οι μπερέδες και τα συναφή φοριούνταν από εργάτες και ειδικές επαγγελματικές ομάδες, είτε από αστούς στην εξοχή, τα σαββατοκύριακα, τις ώρες της σχόλης και της χαλάρωσης.

Ως προς το ένδυμα.
Δύο στους τέσσερις φορούν δυτικότροπα ενδύματα (σακάκι παντελόνι πουκάμισο γραβάτα).
Ο 4ος φοράει σακάκι με γιλέκο, αλλά το πουκάμισό του είναι παραδοσιακό!
Στον βρακοφόρο της παρέας συναντάμε μερικά από τα κυριότερα χαρακτηριστικά της σαμιώτικης φορεσιάς, όπως:
Του πκάμσου. Ήταν άσπρο από ντόπιο φαντό ύφασμα το σκολιανό και ασπρογάλαζο το καθημερινό.
Τα πουκάμισα των πλούσιων είχαν γιακαδάκια στενά και λίγο γυριστά. Τα φορούσαν κατάσαρκα. Μόνο οι αρρωστιάρηδες φορούσαν φανέλες, μάλλινες ή φαντές.
Του γιαλιλί. Ένδυμα μεταξύ πουκάμισου και σταυρωτής χωρίς μανίκια. Η πισινή πλευρά των γιαλελιών ήταν από το ίδιο ύφασμα, εκτός των τσόχινων και βελούδινων, που ήταν πίσω καμωμένα από κόκκινο ειδικό ύφασμα που το λέγανε γνέλα. Από το κάτω μέρος της γνέλας είχαν κόψει μικρό κομμάτι σε σχήμα καμπάνας. Στην απάνω-απάνω κουμπότρυπα σφήνωναν το γαρίφαλο ή το τριαντάφυλλο οι μερακλήδες. Και κάπου εκεί κοντά, ανάμεσα γιαλελί και πουκάμισο, σφήνωναν μικρό καλοσιδερωμένο μεταξωτό άσπρο μαντιλάκι. Υπήρχαν τέλος και μερικοί μεσόκοποι που άμα φορούσαν το φέσι τους, στραμπουλούσαν το μαντίλι τους, το τύλιγαν μία βόλτα γύρω στο κεφάλι, έξω από το φέσι, κάτω από το τσάκισμα και το έδεναν κόμπο πίσω, ακριβώς στη μέση , ανάμεσα φούντα και φέσι. Από τη μία πλευρά και την άλλη , το γιαλελί είχε τσέπες χωνευτές, όπου έβαζαν τα ασημένια νομίσματα. Με λίγα λόγια το γιαλελί ήταν το πιο περιποιημένο μέρος της στολής. Στην εκκλησιά όμως ποτέ δεν πήγαιναν χωρίς σταυρωτή. Επίσης δεν παρουσιάζονταν στους επίσημους "μι μανίκια". Πάντα με τη σταυρωτή.
Η σταυρουτή ή του σταυρουτό. Ένδυμα τόσο κοντό όσο και το γιαλελί. Δύο δάχτυλα πάνω από το ζουνάρι, ώστε να φαίνεται γύρω μέρος του πουκάμισου και τόσο πλατύ μπροστά, ώστε τα άκρα του μόλις να φτάνουν στη μέση των πλευρών και να αφήνει ακάλυπτο το μπροστινό μέρος του γιαλελιού. Τα μανίκια ήταν πολύ στενά , σχεδόν εφαρμοστά στους βραχίονες και γαρνιρισμένα, όπως και όλη η περίμετρος της σταυρωτής, με μεταξωτά γαϊτάκια.
Στην εκκλησιά ποτέ δεν πήγαιναν χωρίς σταυρωτή.
Επίσης δεν παρουσιάζονταν στους επίσημους "μι μανίκια". Πάντα με τη σταυρωτή.
Η βράκα. Η "βράκα"σούρωνε στο πάνω μέρος της με ένα χοντρό , γερό κορδόνι με το οποίο δενόταν σφιχτά στη μέση . Εκεί τυλιγόταν και το ζωνάρι που μπορούσε να είναι υφαντό , πλεχτό ή να έχει φτιαχτεί από το ίδιο το ύφασμα της βράκας που λεγόταν "δίμιτο".
Του σώβρακου (υποθέτω..). Βρακί άσπρο που φορούσαν κατάσαρκα, με πολύ μεγάλη σέλα. Την καθημερινή φορούσαν συνήθως παλιό βρακί με κοντή σέλα.

πηγές: Η σαμιώτικη φορεσιά, http://www.stougiannidis.gr/, πύλη για την ελληνική γλώσσα, www.protoporia.gr, Παραδοσιακά επαγγέλματα Βορείου Αιγαίου